Oficjalna Strona Ernesta Brylla

W Poczcie pojawił się ostatnio ciekawy list. Chciałbym jednak aby odpowiedź trafiła nie tylko do Barbary Beuth.

Wygląda na to, że kilkanaście lat propagowania poezji irlandzkiej nie poszło na marne. Są ludzie, którzy tę poezję czują. O specjalnych powodach jakie moim zdaniem skłaniają nas do wiary w niezwykłość Zielonej Wyspy starałem się napisać 5 marca do Bractwa Celtyckiego z Bielska Białej.

A teraz jeszcze o jednym. Czy rzeczywiście ta tęsknota za inną atmosferą życia – gdzieś tam, za morzami musi być tylko tęsknotą za legendą? Pamiętajmy – Irlandczycy często marzyli o ucieczce ze swego kraju. Denerwował ich tak samo jak denerwuje nas Polska.

 

Wystarczy popatrzeć choćby na kompleks Joyce’a. Z jednej strony zmykał z Irlandii, z drugiej nie potrafił bez swego Dublina żyć. Ale bez tego Dublina, który miał w pamięci. Ulisses jest przecież też czymś w rodzaju specjalnego przewodnika po Dublinie. Joyce umacniał swą pamięć szukając w różnego rodzaju materiałach o Dublinie, dopytując się wielokrotnie o fotograficzny obraz domów. O układ numerów na tablicach…

A jednak uciekał. Z Irlandii aby znaleźć swą Irlandię.

 

Czemu to piszę? Bo strasznie cenię tych, co szukają swej tajemniczej, wymarzonej krainy. Zresztą jakie to celtyckie. Przecież w starych legendach ciągle jest o podróżach morzem. Gdzieś na Zachód do Wysp Szczęśliwych, Wysp Młodości. Ale też jest wiele opowieści o tragedii powrotu z takich wysp.

Tak Oisin (zwany u nas Osianem), wielki poeta legendarnej drużyny wojowników i artystów jakimi byli bohaterowie wędrujący z Fionem, wraca do Irlandii. Był na Wyspach Wiecznej Młodości.(jeśli chcesz przeczytać wiersz kliknij)

Właśnie Oisin rozmawia z czaszką jednego ze starych przyjaciół których już dawno nie ma. A on wiecznie młody, bo żył na Wyspach innym czasem, wędruje teraz ich śladami. Irlandia jest teraz pełna innych ludzi. Biednych, skarlałych, nie pamiętających dawnych herosów Fiona. Ludzie ci trudzą się zbieraniem kamieni. Kamienie są strasznie ciężkie.

A Oisin jednym palcem podniósłby te głazy. Tylko, że… wrócił z Wysp Szczęśliwych na koniu. Czarodziejskim. Koniu, co miał go nieść bezpiecznie przez odmieniony czas. Pod jednym wszakże warunkiem. Oisin nie może dotknąć swoją stopą ziemi skarlałej ojczyzny. Jeśli dotknie, straci młodość wieczną. Zamknięta zostanie przed nim droga do Wysp Szczęśliwych.

I Oisin, litując się nad mordęgą ludzi, pochyla się z konia aby udźwignąć głaz. Popręg pęka i Oisin dotyka ziemi nogą.

Staje się stary, biedny, utrudzony jak inni.

Gorzka i piękna legenda.

Bo jednak Oisin odarty z czaru wiecznej szczęśliwości jest prawdziwszy.

 

Dlaczego o tym opowiadam? Bo myślę, że trzeba tęsknić za Zieloną Wyspą ale i może szukać jej wokół siebie.

Są ludzie warci tego. Spotykam ich często wędrując po Polsce. W Sandomierzu, Płocku, ostatnio w Siedlcach. Pewno spotkam ich za kilkanaście dni w Suwałkach. (dotyczy spotkań z 2001 roku- przyp. red.)

Z Siedlec miłych, gdzie opowiadałem i o starej poezji Irlandzkiej, przywiozłem podarowane mi zdjęcie.

 

Krajobraz jak z wiersza Modlitwa Caoilte:

 

 

Caoilte, też wedle legend był bohaterem, który po wielu wędrówkach powracał do Irlandii. Wszystko wydawało mu się zmienione i skarlałe.

Śnieg, pustka. Tam góry, tu na zdjęciu dziwna, wciągająca nas równina Podlasie. Biednej i kochanej ziemi.

Wysyłam więc w podzięce autorce zdjęcia, taki mój zapis, notatkę z tej krainy:

 

 

A jednak i tu może być nasza Wyspa Zielona. Aby tylko ją odpoznać.

Może to nazbyt wielki skrót w mej poprzedniej opowieści. Od podboju przez Normanów do Odlotu Earlów. Ale z drugiej strony, trudno tu pisać szczegółową historię Irlandii. Taka już jest wydana. Przypominam więc jeszcze raz, sięgnijcie po Historię Irlandii wyd. Zysk i ska. Naprawdę, czytając ją można pojąć dzieje Wyspy. Strasznie skomplikowane. Mieszanina bitew, najazdów, zjednoczenia i rozłamy. Duńczycy, Normanowie.

Trzeba pamiętać, abyśmy nie przenosili naszych wyobrażeń o utracie niepodległości na te, przecież jeszcze średniowieczne, dzieje Irlandii. Często lubimy zbyt upraszczać. Najazd Normanów, panowanie Tudorów, zagarnianie całych połaci wyspy przez Anglię. I oczywiście wspaniali wodzowie irlandzcy, bohaterowie walki o wolność swego ludu.

 

Nie było to tak proste. Właściwie w czasach walki o panowanie Irlandii sami Irlandczycy nie stanowili jeszcze narodu. Nie mieli poczucia jedności. Wystarczy popatrzeć na mapę z okolic 1130 roku. Ileż tu prowincjonalnych królestw!

Stąd te skomplikowane decyzje ich przywódców, królów i wodzów. Stąd trudno powiedzieć co było zdradą a co było decyzją wynikającą z realnej oceny rzeczywistości.

Pamiętajmy też, że panowanie najeźdźców było walką w wyniku której kształtowały się nowe ośrodki władzy. Ciekawe, że Normanowie szybko ulegali czarowi kultury irlandzkiej, wchodzili w różne związki z miejscowymi władcami. Tak więc rodziła się niezmiernie wpływowa grupa panów o normandzkiej genealogii ale związanych coraz bardziej z gaelicką kulturą Wyspy. A kultura ta była fascynująca. Szczególnie dla życia dworskiego.

Rozwijały się też miasta, chociaż Irlandczycy nie byli ich założycielami. Cała stara koncepcja życia w tak zwanym „złotym wieku Irlandii” czyli w sprzed X wieku i najazdu Wikingów była niechętna wobec tworzenia ośrodków miejskich. Tak więc miasta najpierw zakładane przez Wikingów, Duńczyków a potem przez angielskojęzycznych mieszkańców, tworzyły zupełnie inną kulturę niż kultura wielkich dworów.

 

Gaelickie upodobania szlachty były coraz bardziej niebezpieczne dla angielskich królów. Stąd próby zakazu wszystkiego co gaelickie. Oto w statutach z Kilkenny 1366 zabroniono używania języka, prawa i zwyczajów irlandzkich. Statuty te pozostały jednak tylko pisaniną i długo jeszcze szlachta będzie mieć na swych dworach harfiarzy oraz poetów śpiewających po irlandzku.

Zresztą, język irlandzki ciągle miał zasięg ogromny. Językiem angielskim posługiwano się tylko za palisadą (Pale) czyli w rejonie obronnym wokół Dublina. I w kilku jeszcze miastach.

Jak te przeróżne wpływy bo i francuskie przez Normanów i angielskie, wpływały na rozwój nowej poezji irlandzkiej niech świadczy wiersz Nie mów źle o białogłowach.

 

Autorem wiersza jest Gerald Fitzgerald, Earl Desmondu. Człowiek z wielkiego rodu, który ogromnie zaważył na historii Irlandii. Wielcy wodzowie z tej normańskiej rodziny w początkach XV wieku sprzeciwili się nawet władzy angielskich królów. Stanęli po stronie gaelickiej kultury Irlandii, przeciwko anglojęzycznym obywatelom miast. Ścięcie Earla Desmonda, innego przedstawiciela tegoż rodu, 14 lutego 1468 roku było wstrząsem dla Wyspy.

Ale my jesteśmy teraz w latach wcześniejszych. Bo nasz poeta, Gerald Fitzgerald ,także Earl of Desmond zmarł w 1398 roku. Pisano o nim tak:

 

Był to szlachcic wielkiej hojności, przystępny, dowcipny, wykształcony w pisaniu kronik.
Zresztą jak podaje historia Desmondowie w ogóle musieli być pięknym rodem. Bo o ściętym prawie sto lat potem, wspomnianym już potomku, tego rodu pisano w angielskich księgach:

 

Ścięto Earla Desmonda.A uczeni twierdzą, że nigdy nie było w Irlandii młodzieńca piękniejszego niż ten, który został tak zdradziecko zabity przez saksońskiego pana.

 

Saksoński pan. Pojawia się więc nazwanie, które odróżniało tych, co stawali przeciw kulturze gaelickiej od Irlandczyków i Anglo-Irlandczyków.

Ale jak potomkowie najeźdźców zostawali Anglo-Irlandczykami? No, choćby tak jak nasz Earl, Poeta, potomek Normanów. Pan, który długo walczył przeciw gaelickim wodzom. Bo przecież jego ród wyrąbał sobie swoje własne państwo.

W czasie tych walk było i tak, że stracił wolność. Był więźniem Briana z O’Brienów z Thomondu. Ale widać niewola ta była niewolą wedle starych praw walki. Znów przypominam Táin’a, abyście zrozumieli prawa walki z tamtych dawnych mitycznych lat. Wtedy zmagający się bohaterowie walczyli krwawo przez cały dzień, a w nocy pomagali leczyć przeciwnikowi rany. Pojąc go specjalnymi, czarownymi napojami, posyłając sobie wzajemnie najlepszych medyków. Po to, by rano znów podnieść się i walczyć.

Oczywiście czasy, kiedy wojował Earl Poeta, nie były już czasami starych opowieści. A jednak prawa wojny musiały być prawami uczciwej walki. Prawa niewoli musiały też być pełne galanterii. Bo właśnie w niewoli Desmond Poeta zaczął układać pieśni w języku irlandzkim.

Jako znawca poezji francuskiej wprowadził do literatury irlandzkiej piękny komplement, czar dworskiego uwodzenia kobiet.

Stał się słynny. Nawet prości wieśniacy wierzyli, że jest dobrym czarownikiem. Długo po jego śmierci opowiadano że żyje i pisze pieśni, że tylko zasnął i powróci na swym zaczarowanym koniu….

A rodzina Geraldinów porzuciła swój język najeźdźców i zaczęła używać irlandzkiego. Nawet w zapisach administracyjnych.

Tak więc były miejsca gdzie powstawało z zetknięcia dwóch kultur coś ciekawego i wielce obiecującego.

Aby zrozumieć wiele wierszy irlandzkich z 12 i późniejszych stuleci trzeba choć trochę orientować się w skomplikowanej historii podboju wyspy. I nie tyle dla rozszyfrowania w metaforach aluzji do różnych wydarzeń historycznych. Nie tyle dla zrozumienia piękna tej poezji. Jednak trzeba przebrnąć przez zawikłane dzieje zetknięcia się starego świata Irlandii, królów, wodzów, rodów z zupełnie nowym światem normańskich najeźdźców.

 

Normanowie, ich sprawność bojowa, świetna organizacja, spryt, umiejętności inżynieryjne były już znane na wyspach z opowieści o podboju Anglii. Irlandia jeszcze nie znalazła się w polu zainteresowania Normanów. Jeszcze chroniło ją morze. Żyła we względnym spokoju po rozbiciu w roku 1014 potęgi Wikingów pod Clontarf. Wcześniej powstawały przepiękne ale i dziwne wiersze w których poeci cieszyli się ze sztormowej pogody.

 

 

Dlaczego tak?

Bo ta zła pogoda, straszne dni, były dniami błogiego pokoju. W taką pogodę Wikingowie nie atakowali. A uderzenia Wikingów były nagłe, niespodziewane, szybkie i rujnujące wszystko. Płonęły stare księgi. Ludzi uprowadzano w niewolę. Czytając o napadach Wikingów i bezradności Irlandczyków wobec tej wojny prowadzonej dla rabunku, przypominałem sobie stare poematy mówiące o wielkiej walce pomiędzy królestwami Ulsteru i Connachtu. Były to wojny wspaniałe. Literackie. Pełne pojedynków, wierszy, obrzędów. Słynny Cúchulainn (jego dzieje można po polsku przeczytać w tłumaczonej przez nas książce Táin bó Cuailnge) – wielki wojownik Ulsteru zagrodził sam jeden drogę armii Connachtu.

Jak zagrodził? Otóż stanął na ścieżce idącej przez górską przełęcz i wyciosał na pniu drzewa zaklęcie.

Zaklęcie zamykało drogę każdemu. Otworzyć ją mógł tylko pojedynek z Cúchulainem. Powiadam: pojedynek, bo armia Connachtu stała i czekała wysyłając po jednemu ze swych najlepszych rycerzy. Nikomu nie padło na myśl, pójść inną drogą. Nikt nie próbował uderzyć większym oddziałem na herosa. Obowiązywało zaklęcie. I rytuał pojedynku. Wielce skomplikowany. Pełen poezji i piękna.

A Wikingowie uderzali w nieprawdopodobnych porach, bez wysyłania heroldów, podstępnie. Prowadzili wojnę totalną.

Toteż zwycięstwo pod Clontarf było rezultatem nowych umiejętności wojennych Brian Boru. Króla, który walcząc z innymi wodzami i władcami rożnych krain wyspy zorganizował nową armię, nowe rządy. Niestety w tej ostatniej walce z Wikingami zginął.

 

 

Poezja poezją. Życie było bardziej zawiłe. Wikingowie byli również tymi, którzy to założyli wiele miast Irlandii. Oni stoją u początku organizacji życia miejskiego. Oni są ojcami Dublina.

Tak więc, pogodzeni wrogowie zaczynali razem z Irlandczykami tworzyć nową, ciekawą, unikającą wojen kulturę i cywilizację Wyspy. To był czas stuleci 11 i 12 które nazywa się okresem odrodzenia Irlandii.

Ale stare nienawiści rodowe i walka o władzę nad całą Irlandią prowadzone przez dwa królestwa stały się przyczyną nowej tragedii. Lata 1156-1166 to okres walk pomiędzy najpotężniejszym z królów irlandzkich Murtough MacLochlainnem z Ailech, z północy i królem Connachtu, Rorym O’Connorem.

 

Tu na chwilę przerwę tę ponurą opowieść. I pochwalę się. Otóż jestem członkiem honorowym, posiadaczem specjalnego medalu jaki w 1995 roku miało tylko czterdziestu kilku ludzi na świecie (nie wiem ile osób zostało nim obdarzonym po mnie). Jestem też przyjacielem, poetą potomka królów.

Niezwykłego pana.

Był w czasie wojny instruktorem polskich żołnierzy w Anglii. W Dublinie posiadał mały domek i poza wieloma poważnymi sprawami zajmował się …hodowlą psów rasowych. W Irlandii, choć republikańska, szanuje się tradycję rodów, które zawsze były wierne starym tradycjom, nie ugięły się przed najeźdźcami. I te rody mają prawo nadawać takie jak moje odznaczenie.

Ród mojego króla zaczął się w czasach legendarnych. Historyczne zapisy o istnieniu i działaniu tego rodu poczynają się od AD 75.

Królestwo swoje stracili królowie Connachtu właśnie w walce z Normanami. To znaczy ściślej z tymi co przed sztandarami Normanów wyrąbywali sobie nowe państwa. Wtedy wygnani z królestwa przybrali przydomek Don czyli Brunatny (Rudy).

Najazd Normanów. Opowieść jest jak ze starego rycerskiego romansu. Przeciw Murtoughowi wspólnie z O’Connorem walczył wielki wódz O’Rourke. (Nazwisko pojawiające się wiele wieków potem na kartach historii Polski) Władca Connachtu po zwycięstwie zadowolił się ograniczeniem wpływów MacMurrougha. Pokonany miał władać niewielkim królestwem w okolicach Ferns w krainie Wexford.

O Rourke był jednak nieugięty. Dążył do całkowitego zniszczenia przeciwnika. Bo MacMurrough okrył O’Rourke’a hańbą przed wszystkimi mieszkańcami wyspy. Uprowadził mu żonę. Był to rok 1152. Czy uprowadził czy też piękna Dervorgilla zmusiła go do tego porwania?

Zarówno stare irlandzkie jak i normańskie przekazy mówią raczej o inicjatywie pięknej pani.

Zastanawiające w tej opowieści jest to, że kochankowie nie byli młodzi. Jak na tamte czasy czterdziestodwuletni mężczyzna porywający czterdziestoczteroletnią żonę innego, to raczej rzecz wyjątkowa. Ledwie rok minął. Mąż odbił piękną Dervorgillę, ale zniewagi nie zapomniał. Dermot musiał uciekać. W 1166 roku, z małą załogą wymknął się łodzią. Wylądował w Brystolu i zaczął szukać kontaktu z Henrykiem II, królem Anglii. Gonił za nim przez wiele miast Francji – bo Henryk wolał przebywać we swoich kontynentalnych włościach. Był bardziej Francuzem niż Anglikiem. Mówił normańskim francuskim.

Dermot dopadł wreszcie Henryka w Akwitanii.

Król Anglii interesował się Irlandią ale nie na tyle aby skierować swe wojsko ku tajemniczej, pełnej wojowników i nie za bardzo bogatej wyspie. Ostatecznie Dermot uzyskał od króla list werbunkowy. Mógł więc w imieniu Henryka poprosić o pomoc Anglików, Normanów, Walijczyków, Szkotów. Ale nie wzbudził entuzjazmu. Postanowił więc szukać ochotników do swej wyprawy za rzekę Severn. Tam Normanowie toczyli jeszcze walki z Walijczykami.

Kandydatami na wyprawę irlandzką mogli stać się przede wszystkim ci, którzy jeszcze nie wywalczyli bogatej ziemi dla siebie. Tak więc Dermot spotkał się z jednym z najbardziej bitnych wodzów. Był to Strongbow (Silnołuki). Człowiek rozgoryczony, pozbawiony łask Henryka. Jego sława i fortuna mogła kryć się w dalekiej Irlandii.

Strongbow targował się twardo. Zgodził się zorganizować i poprowadzić armię. Warunek: Strongbow poślubi najstarszą córkę wygnanego króla. W ten sposób uzyska prawo do sukcesji. FitzHenry, Carew, FitzGerald, Barry, Prendergast, Fleming, Roche, Cheevers, Synott, oto nazwiska, które staną się ważne w historii Irlandii. Oto ludzie, którzy zmienią kierunek rozwoju kraju. Kultury, obyczaju, w ogóle wszystkiego,

Normanowie i Flamandowie.

Zacznie się niezwykła historia podboju. Pełna zaskakujących przypadków, niewiarygodnego szczęścia jakie mają najeźdźcy. Straszliwego braku szczęścia jakie opuściło Irlandczyków.

Czasami myślę, że historia podboju Irlandii jest splotem przypadków dających się porównać z równie nieprawdopodobnym podbojem Meksyku przez ludzi Corteza.

 

 

W poezji irlandzkiej pojawi się ton dziwny, jakby poeci przeczuwali nieuchronną klęskę. Wyrok fatum. Niezależny od starań i od okoliczności. Takie myślenie przemieni się nieomal w obsesję. Wizja przegranej jest jakby wpisana w myślenie o ludzkim losie, wizja ruiny w piękno Irlandii. Jest to coraz bardziej świat wieszczych słów, wspomnień o czasie co ginie.

Ciemne piękno. Ciemnej dziewczyny. Bo Irlandia zaczyna żyć w poezji jako skrzywdzona dziewczyna, jak zgwałcona, nawet jako kurwa oddająca się z rozkoszą żołdakom.

A wszystko zaczęło się tak przypadkowo. Tak bezsensownie. Wcale nie musiało się tak stać a się stało.

Zresztą jest jakaś tajemnica w ciągłym braku szczęścia Irlandczyków.Nawet pogoda jest przeciwko nim. Nawet te kiedyś przyjazne sztormy, co broniły przed Wikingami będą teraz po stronie najeźdźców. Bo wiele razy właśnie pogoda sztormowa niszczyła statki, armie które musiały pomóc Irlandii.

Morze. Straszne i okrutne. Morze. Świadek innego, znacznie późniejszego (1607), jednego z najbardziej tragicznych momentów w historii irlandzkiej kultury.